Tập thiền, uống trà nhằm mục đích làm an định và sáng tỏ tâm tính. Đun ấm trà để ngưng lắng vọng tình, nâng chén trà để chiêm nghiệm ý thiền, tuy lời không bày tỏ nhưng thiền vị đều đủ cả.
Sở dĩ nói “Thiền trà nhất vị” chính là muốn nói đến tinh thần, ý chí của việc uống trà. Như người xưa vẫn thường nói, nếu bạn không hiểu về thiền, không ngộ được thiền ý thì khi bạn uống trà sẽ không cảm nhận được sự đồng nhất giữa trà và thiền. Khi uống trà lòng phải tĩnh, tinh thần thư thái, từ từ cảm nhận hương vị của trà để đưa lòng mình hòa vào cái tĩnh lặng, bình yên của vũ trụ bao la.
Thiền và trà đều chung một mục đích, đó là tìm đến sự thăng hoa, thuần khiết của tâm hồn. Quá trình khai thác và bào chế trà như chầm chậm hái từng ngọn trà, nước sôi tinh khiến nấu trà, khi rót trà phải từ từ nâng cao hạ thấp ba lần để quan thưởng sắc màu của nước trà, thưởng thức hương trà và vị trà. Tất cả những điều đó chính là lĩnh ngộ tự nhiên và tính chân thực của bản tính con người, có thể đưa tâm hồn đến cảnh giới siêu phàm thoát tục. 
Thói quen uống trà của người Việt đã trở thành một nét văn hóa đặc trưng của dân tộc. Trong mỗi gia đình hầu như đều có một bộ đồ trà dùng để uống hoặc để đãi khách. Mỗi khi khách đến nhà chơi, chủ nhà đem bình trà mới pha và bộ tách trà ra tiếp khách coi như là một nghi lễ không thể thiếu. 
Nói đến thú uống trà không thể không nhắc đến bài tùy bút Chén trà trong sương sớm của Nguyễn Tuân. Ông viết: Chưa bao giờ ông già này dám cẩu thả trong cái thú chơi thanh đạm. Pha cho mình cũng như pha trà mời khách, cụ Ấm đã để vào đấy bao nhiêu công phu. Những công phu đó đã trở thành lễ nghi, nếu trong ấm trà pha ngon, người ta chịu nhận thấy một chút mùi thơ và một tí triết lý và tâm lý... Các cụ cứ suy cái lẽ một bộ đồ trà chỉ có đến bốn chén quân thì các cụ đủ biết cái thú uống trà tầu không có thể ồn ào được. Lối giao du của cổ nhân đạm bạc chứ không huyên náo như bây giờ. Chỉ có người tao nhã, cùng một thanh khí, mới có thể cùng ngồi bên một ấm trà.
Không phải chỉ riêng người Việt, mà các dân tộc khác cũng thích uống trà. Đặc biệt người Nhật đã tôn việc uống trà thành Trà đạo. Các nước chịu ảnh hưởng văn hóa Trung Hoa đều có một cung cách thưởng ngoạn trà giống nhau. Người Anh thường uống trà vào lúc chiều tối. Các nhà quyền quý uống trà lại càng cầu kỳ hơn. Nhưng thú vị nhất là các thiền sư tự nấu nước pha trà độc ẩm. Uống trà làm cho con người trầm mặc và tĩnh lặng hơn, là một cách để tĩnh tâm giúp cho tâm hồn được thư giãn, quên đi phiền não... Cho nên việc uống trà trở thành một triết lý sống, một nghi thức đặc biệt mang nhiều tính chất cao quý.
Người uống trà khi bước vào nghi thức trà lễ là đã tự rũ bỏ tất cả cuộc đời náo nhiệt, quên hết dục vọng và tâm hồn được hoàn toàn yên tĩnh như mặt nước yên bình. Với người thế tục uống trà là để tìm sự an tĩnh cho tâm hồn nhưng với người thiền định thì uống trà là một phương cách để tĩnh tọa: Trà vị thiền vị thị nhất vị (Trà và thiền là một). 
Vậy trà thiền là gì?

Nói một cách đơn giản trà thiền là một phương pháp thiền thông qua việc uống trà. Tất cả mọi người, mọi lứa tuổi, mọi nền văn hóa khác nhau, mọi tôn giáo đều có thể thực hiện được. Trà thiền ở đây khác hẳn với trà đạo của Nhật Bản. Khi nói đến trà và thiền nhiều người tự hỏi: Trà và thiền có tương quan gì với nhau? Khi chúng ta nhấp một ngụm trà, chúng ta cũng sẽ cảm thấy có một cảm giác tương tự.
Chúng ta có thể hành thiền trong khi đi bộ, biểu diễn bắn cung, nghe nhạc suy niệm hay uống một tách trà. Khi uống trà, chỉ nghĩ đến việc lựa chọn vài nhúm trà, mùi của trà, tiếng reo của ấm nước đang sôi và cảm giác cái vị của hớp trà đầu tiên trên môi chúng ta. Việc nhận thức chén trà đầu tiên sẽ làm cho chúng ta có cảm giác bị nhấn chìm vào một vũ trụ mà trong đó chỉ có mình, tách trà và thế ngồi của chính mình. Thực hiện được các điều trên là chúng ta đã đi vào thiền định, lâu hay mau tuỳ theo sự thoải mái của cơ thể. Như thế chúng ta sẽ có được những giây phút an lạc, tim sẽ đập nhẹ nhàng hơn và hơi thở sẽ sâu lắng hơn.
Ngày nay các nhà khoa học đã chứng minh chất Theanine là một Amino Acid chỉ tìm thấy trong cây trà (trà xanh, trắng hay đen chỉ là những sản phẩm chế biến nhưng cũng đều có đặc tính trên). Chất Theanine kích thích hoạt động của alpha sóng não. Làn sóng alpha này xảy ra khi chúng ta tỉnh táo và thư giãn. Kinh nghiệm về thiền cũng cho ta thấy có hiện tượng làn sóng alpha này ở trong não.
Thiền có thể thực hiện bất cứ lúc nào, bất cứ nơi nào, có hoặc không có trà, nhưng tại sao không tăng gấp đôi niềm vui này với một tách trà yêu thích của mình? Khi tâm bất ổn tại sao chúng ta không lắng mình vào trong một chung trà? Tùy thuộc vào nơi chúng ta sống và sống với ai, hãy tìm một góc yên tĩnh nhấm nháp vài ngụm trà nóng để nhìn vào bên trong mình, sống với hơi thở của mình, nhập vào sự tĩnh lặng của nội tâm, tức là chúng ta đã vào thiền .